Linh tinh về cái chuyện "ăn"

"Ăn" là một trong "tứ khoái" của con người. Từng giai đoạn khác nhau trong cuộc sống, con người sẽ có những mơ ước khác nhau. Chuyện ăn cũng vậy. Ngày xưa khổ sở thiếu thốn, ước mơ của con người rất đơn giản là “ăn no mặc ấm”. Cuộc sống dần khấm khá lên, ước mơ của con người cũng trở nên cao cấp hơn, không còn là “ăn no mặc ấm” nữa mà phải “ăn ngon mặc đẹp”. Dạo gần đây, ước mơ của con người cũng chuyển hóa giống y như con người, cao cấp thôi chưa đủ, mà con phải “sành điệu”. Ăn ngon mãi thì thành béo phì, vì vậy ước mơ “thời thượng” nhất của con người giờ đây là “ăn kiêng mặc mốt”.

Lâu lắm rồi có đọc một cuốn sách của PGS.TS Trần Ngọc Thêm bàn về văn hóa của người Việt, có một đoạn nói về cái ăn khá độc đáo như sau: “Để bảo đảm quân bình âm dương giữa con người với môi trường, người Việt có tập quán ăn uống theo vùng khí hậu, theo mùa. Việt Nam là xứ nóng (dương) nên phần lớn các thức ăn đều thuộc loaị bình, hàn (âm). Cơ cấu ăn truyền thống thiên về thức ăn thực vật (âm) và ít thức ăn động vật (dương). Xứ nóng (dương) phù hợp cho việc phát triển mạnh các loài thực vật và thủy sản (âm), xứ lạnh (âm) thì phù hợp cho việc phát triển chăn nuôi các loài động vật với lượng mỡ, bơ sữa phong phú (dương) – như vậy là tự thân thiên nhiên đã có sự cân bằng rồi. Do vậy, ăn theo mùa chính là đã tận dụng tối đa môi trường tự nhiên để phục vụ con người. Thức ăn đúng theo mùa, mùa nào thức ấy, người xưa gọi là “thời trân”: Mùa hè cá sông, mùa đông cá bể; Chim ngói mùa thu, chim cu mùa hè… Ăn theo mùa cũng là lúc sản vật ngon nhất, nhiều nhất, rẻ nhất và tươi sống nhất. Không những thế, người Việt sành ăn còn phải biết chọn đúng bộ phận có giá trị (Chuối sau, cau trước; Đầu chép, mép trôi, môi mè, lườn trắm…), đúng trạng thái có giá trị (Tôm nấu sống, bống để ươn; Bầu già thì ném xuống ao, Bí già đóng cửa làm cao lấy tiền…), đúng thời điểm có giá trị (Cơm chín tới, cải vồng non, gái một con, gà ghẹ ổ…). Thời điểm có giá trị còn là lúc thức ăn đang trong quá trình âm dương chuyển hóa, đang ở dạng âm dương cân bằng hơn cả, và vì vậy cũng là những thứ rất giàu chất dinh dưỡng – đó là các món ăn dạng bao tử: động vật có trứng lộn, nhộng, lợn sữa, chim ra ràng, ong non, dế non…, người Nam Bộ có món đuông – một loại ấu trùng kiến dương, sống trong ngọn cây dừa, cau, chà là; thực vật có giá, cốm, măng… Tục ngữ có câu: Cốm hoa vàng, chim ra ràng, gái mãn tang, cà cuống trứng. Không phải ngẫu nhiên mà nhau sản phụ từ lâu được dân gian sử dụng như một loại thuốc bổ quan trọng và hiện được dùng làm nguyên liệu đặc biệt để sản xuất thuốc bổ”.

Nhân nhắc đến “thời điểm ăn có giá trị”, không thể không nhắc đến bậc thầy đã biết vận dụng một cách hết sức tài tình “thời điểm” này: Trạng Quỳnh. Chắc hẳn chúng ta ai cũng còn nhớ chuyện Trạng Quỳnh với những trò mưu mẹo lặt vặt linh tinh, hết chơi xỏ bọn đồng môn đến chơi xỏ cả Chúa lẫn bọn sứ giả xứ Tàu. Chơi xỏ Chúa thì có nhiều, từ chuyện bắt con mèo của Chúa rồi tập cho nó cái gọi là phản xạ có điều kiện đến chuyện ứng dụng cái “thời điểm có giá trị” này để cho Chúa ăn món “Mầm đá”. Chúa thấy ngon khi ăn món Mầm đá nhưng chưa chắc bản thân món Mầm đá đã ngon, quan trọng là Chúa đã bị các điều kiện khách quan lẫn chủ quan xung quanh đánh lừa: một là Chúa quá đói; hai là Chúa đã phải chờ đợi quá lâu; ba là ăn mãi các món sơn hào hải vị, tuy ngon nhưng nhiều khi Chúa cũng thấy nhàm; bốn là món Mầm đá mới lạ đối với Chúa vì tính chất bình dân của nó. Có thể khi ăn món Mầm đá Chúa thật sự cảm thấy ngon. Có thể sau khi ăn món Mầm đá thì Chúa còn đòi ăn thêm vài lần nữa. Nhưng cuối cùng thì Chúa vẫn là Chúa, Chúa không thể cứ ăn món Mầm đá suốt đời mà ngược lại, Chúa sinh ra là để dùng sơn hào hải vị, các sản vật quý hiếm của trời đất. Vì vậy cuối cùng cũng đến lúc Chúa không muốn ăn món Mầm đá nữa (nhiều khi cũng ngạc nhiên sao lúc trước mình thấy nó ngon thế), cũng đến lúc Chúa quay trở về ăn các món sơn hào hải vị luôn được dọn sẵn dành cho mình. Mọi việc phải được trở về đúng với bản chất của nó: Chúa phải khác với dân thường; thức ăn của Chúa phải là các món sơn hào hải vị; còn món Mầm đá, suy cho cùng cũng chỉ là món Mầm đá mà thôi!

P.S.: món ăn trong hình minh họa không phải là món Mầm đá, cũng không phải sơn hào hải vị, mà là món thịt nướng được nướng bởi cái vỉ do bạn Vũ Thụy khệ nệ na từ Hàn Quốc về làm quà cưới cho tụi mình. Cám ơn mày, Thụy ;)