3 - 6 THÁNG TRƯỚC KHI MANG THAI
Tại sao phải chuẩn bị trước khi mang thai?
Sự thụ thai thường xảy ra vào thời điểm 2 tuần trước thời gian dự định có kinh lần tới (ví dụ Bạn thường có kinh vào khoảng ngày 4 hàng tháng. Giả sử hôm nay là ngày mùng 8, có nghĩa là Bạn đã trễ kinh 4 ngày. Nếu Bạn có thai, thời gian thụ thai đã xảy ra vào khoảng 18 ngày trước đó (14 ngày + 4 ngày trễ kinh) là vào ngày 20 tháng trước).
Điều này có nghĩa là Bạn không biết rằng mình mang thai cho đến khi thai đã được 3 tuần tuổi.
Các bất thường cho thai thường xảy ra vào khoảng tuần tuổi thứ 2 đến tuần thứ 8. Giai đoạn này là giai đoạn hình thành những cơ quan bên ngoài & các nội tạng bên trong như tim & thận. Bất kỳ những gì ăn, uống vào cơ thể, hút thuốc lá, rượu bia hay các chất bị nhiễm từ môi trường cũng đều có thể gây nguy hại cho thai.
Đó là lý do tại sao Bạn cần phải chuẩn bị trước khi quyết định mang thai.
Lên kế hoạch tài chính
Ở các nước phương Tây, các cặp vợ chồng trẻ thường đến gặp người cố vấn về tài chính để lên kế hoạch sinh và nuôi dưỡng con cho tốt. Dựa trên các số liệu thống kê về thu nhập bình quân, mức sống, sinh hoạt phí…, những thông tin của gia đình bạn, người cố vấn sẽ cùng bàn bạc để đưa ra kế hoạch tài chính của riêng gia đình bạn. Đừng đợi nước tới chân mới nhảy bạn nhé! Việc gì cũng lên kế hoạch chi tiết thì sẽ dễ dàng thực hiện hơn.
Còn nếu bạn đang cư ngụ tại các nước khác thì cả hai vợ chồng nên suy nghĩ, cân nhắc giữa các khoản thu chi để không phải lo lắng khi có thêm một thành viên nữa trong gia đình.
Kiểm tra lại biện pháp phòng tránh thai
Nếu bạn đang sử dụng thuốc tránh thai hoặc đang đặt vòng thì đây cũng là thời điểm thích hợp để dừng thuốc hoặc tháo vòng và chuyển sang sử dụng biện pháp tránh thai khác thích hợp hơn (VD: bao cao su).
Nếu bạn đang đặt vòng tránh thai thì tất nhiên là phải tới bác sĩ để lấy nó ra. Nếu bạn đang uống thuốc tránh thai hay sử dụng một loại hormone nào đó dạng tiêm thì hãy đợi cho đến khi kỳ kinh nguyệt trở nên đều đặn và phải trải qua ít nhất 3 chu kỳ kinh mới nên có bầu.
Nếu bạn có bầu ngay sau khi ngừng thuốc thì cũng đừng lo lắng. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng các phương pháp tránh thai được phép sử dụng hiện nay không làm tăng nguy cơ bị sảy hay gây ra các dị thường ở thai nhi. Trên thực tế, những phụ nữ uống thuốc tránh thai có tỉ lệ sảy thai, hỏng thai thấp hơn những phụ nữ không sử dụng thuốc tránh thai.
Có khoảng 50% phụ nữ mang bầu ngay trong vòng 3 tháng đầu tiên sau khi ngừng thuốc thì cũng khoảng từng đó phải mất tới 1 năm thậm chí hơn mới có thể thụ thai. Sự chậm trễ này thường xảy ra ở những phụ nữ tuổi 30 hoặc hơn, hoặc chưa sinh lần nào, đặc biệt nếu họ dùng thuốc là do không thể đặt vòng.
Các chuyên gia y tế khẳng định biện pháp tránh thai bằng hormone hoàn toàn không gây ra vô sinh.
Hãy ghi chép các chu kỳ kinh
Bạn muốn tăng cường kiến thức sinh sản để tăng cơ hội mang bầu. Hãy ghi chép cẩn thận chu kỳ kinh và cả khi sinh hoạt tình dục. Thông tin này sẽ giúp bạn tính được ngày cũng như tuổi thai sau khi bạn biết mình thụ thai.
Ngày cuối cùng của kỳ kinh trước khi mang bầu sẽ giúp bạn dễ dàng tính được ngày bé sẽ chào đời. Thêm nữa, tuổi thai rất quan trọng vì nó sẽ giúp bạn làm các test, điều trị và có các chế độ chăm sóc phù hợp.
Thay đổi lối sống
Nếu bạn quá gầy hay quá béo thì đây là thời điểm thích hợp để bạn thay đổi chế độ ăn hàng ngày nhằm đảm bảo cân nặng của mình nằm trong giới hạn chuẩn. Chỉ số BMI - hay gọi là chỉ số khối cơ thể - được dùng để đánh giá mức độ gầy hay béo của mỗi người. Chỉ số BMI được tính như sau:
BMI = Cân nặng / (chiều cao x chiều cao).
Trong đó: Cân nặng tính theo đơn vị Kg, chiều cao tính theo đơn vị Met.
• Nếu chỉ số BMI nằm trong khoảng 18,5 đến 23 tức là bạn đang có một thân hình cân đối.
• Nếu chỉ số BMI < 18,5: Bạn quá gầy. Nghiên cứu cho thấy những phụ nữ có BMI < 18,5 có nguy cơ sẩy thai cao hơn bình thường 17%.
• Nếu chỉ số BMI > 23: Bạn quá béo và nếu có thai, trẻ đẻ ra có nguy cơ mắc các bệnh béo phì và bệnh tiểu đường.
Nếu Bạn "quá tải" trước khi mang thai thì các nguy cơ như cao huyết áp và tiểu đường có thể xảy ra bất kỳ lúc nào trong thai kỳ. Các triệu chứng tiền sản giật & sản giật thường xuất hiện ở những phụ nữ quá trọng. Những dấu hiệu này nguy hiểm cho bé và trong lúc sanh. Do vậy, cần giành thời gian để kiểm soát lại trọng lượng "hơi béo một tí" của mình trước khi muốn mang thai. Điều này không khó, phụ thuộc chủ yếu vào ý chí và sự quyết tâm của bạn:
- Tránh các thức ăn quá béo (các món chiên, xào), thức ăn ngọt (chè, bánh, kẹo, nước ngọt, kem, nước trái cây có đường,…). Hạn chế thịt động vật có nhiều mỡ như: thịt heo, cá béo,...; các nội tạng như tim, gan, cật, ruột... Nên giảm bớt ¼ lượng thực phẩm bạn ăn trong các bữa chính, khi đó bạn sẽ dễ có cảm giác đói bất chợt, hãy ăn tạm nửa trái quýt ngọt hoặc nửa trái mận, bạn sẽ thấy dễ chịu hơn, rồi chờ đến bữa ăn chính. Tránh nhịn ăn 1 hoặc 2 bữa mỗi ngày sẽ dễ có cảm giác thèm ăn quá độ, ăn bù sau đó, làm tình trạng thừa cân tiến triển nặng nề hơn. Chưa kể khi nhịn ăn như vậy, bạn sẽ không vui vẻ và không thể làm việc tốt được.
- Hãy vận động nhiều hơn hiện tại từ 30 phút đến 60 phút mỗi ngày, tùy theo hoàn cảnh, công việc và quỹ thời gian trong ngày của bạn, đi bộ bất kỳ lúc nào có thể, làm việc nhà... Bạn có thể chia nhiều đợt tập luyện hoặc vận động trong ngày, mỗi đợt 15-20 phút nếu không thể tập liên tục 60 phút.
Vận động và ăn uống như trên, bạn có thể giảm trung bình từ 1-2kg mỗi tháng. Không nên áp dụng những thực đơn làm gầy quá nhanh sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của bạn và không thể thực hiện lâu dài.
Tập thể dục đều đặn rất tốt cho quá trình mang thai và khi "lâm bồn". Tập thể dục ở cường độ vừa phải thì có lợi nhưng quá mức có thể gây ra xảy thai. Tập thói quen này trước khi muốn mang thai nếu Bạn thuộc tuýp người "ít vận động". Duy trì chế độ tập thể dục nhẹ nhàng trong suốt quá trình mang thai. Đi bộ hàng ngày là một phương pháp đơn giản và hiệu quả.
Rèn luyện thể lực để có sức khỏe tốt nhất khi mang bầu. Hãy tập luyện ở mức độ vừa phải, ít nhất 30 phút mỗi ngày để duy trì và tăng cường sức khỏe. Trao đổi với BS về các loại thể dục và kế hoạch tập thể dục của Bạn.
Thay đổi thói quen
Giảm và ngừng uống các loại đồ uống chứa cafein như cà phê, trà và cola. Bạn và chồng cần thống nhất về việc ngừng hoặc bỏ thuốc lá, rượu và các chất kích thích... vì các chất này ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng cũng như làm tăng các nguy cơ: sẩy thai, thai chết lưu, đẻ non, gây dị tật cho thai nhi...
Thuốc lá, rượu bia và chất kích thích có tác động xấu lên cả trứng và tinh trùng. Khói thuốc lá không chỉ nguy hiểm khi tiếp xúc trực tiếp mà còn gây ảnh hưởng xấu cho thai nhi.
Uống rượu bia nhiều không chỉ làm giảm số lượng tinh trùng mà còn có nguy cơ con sinh ra sẽ bị nhẹ cân.
Thuốc lá, rượu bia hay các chất cồn gây ra những nguy hại cho trẻ hoặc thậm chí gây xẩy thai. Nếu Bạn bị nghiện, nên trao đổi với BS để được hướng dẫn cách cai nghiện.
Nghiện thuốc lá : Thuốc lá có thể gây xẩy thai, chảy máu, sanh non hay trẻ thiếu cân. Thuốc lá có liên quan đến hội chứng tử vong đột ngột ở thai nhi (SIDS). Những thai nhi ở thai phụ nghiện thuốc lá thường có chỉ số IQ thấp và cơ địa kém phát triển hơn những trẻ bình thường khác.
Nghiện rượu: Thai phụ nghiện rượu gây ra hội chứng thai nhi nghiện rượu (Fetal Alcohol Syndrome- FAS). Hội chứng này gây ra các hậu quả nghiêm trọng như chậm phát triển về trí não, kém phát triển về thể chất, khiếm khuyết ở mặt & kích thước đầu nhỏ.
Các thuốc gây nghiện : Ma túy, thuốc phiện hay các thuốc gây nghiện làm tăng nguy cơ xẩy thai, sanh non và các dị dạng bẩm sinh. Bé sinh ra có thể bị nghiện các chất mà thai phụ đã bị nghiện.
Thay đổi môi trường sống, môi trường làm việc
Một số công việc độc hại & ô nhiễm môi trường sống gây ra các tác hại cho thai nhi. Các tác nhân gây hại bao gồm các loại sóng âm (nhà ở gần sân bay, các vùng lân cận các lò hạt nhân, ...), các kim loại nặng như chì, đồng và thủy ngân, disulfit carbon, acid và các loại gas gây mê.
Sóng phát ra từ màn hình máy vi tính dường như không nguy hiểm cho thai nhi.
Trao đổi với BS về môi trường nơi làm việc & nơi sinh sống để BS có thể giúp Bạn tìm ra các yếu tố nguy cơ & hướng dẫn các biện pháp phòng tránh. Đôi khi Bạn cần phải chuyển nơi sinh sống hoặc tạm lánh đi nơi khác trong thời gian mang thai.
Toxoplasma là một ký sinh trùng ở mèo có thể gây dị tật như mù mắt hoặc tổn thương não cho bé. Toxoplasma lây nhiễm sang thai phụ & thai nhi do tiếp xúc với phân mèo. Nếu trong nhà Bạn có nuôi mèo, cách tốt nhất là cho nó "du lịch" sang nhà hàng xóm hay sang nhà bà con trong suốt thời gian mang thai. Nếu không, phải tuyệt đối vệ sinh sạch sẽ và tránh tiếp xúc với mèo hoặc các công việc tiếp xúc với phân mèo.
Nắm rõ thông tin về bệnh sử của gia đình
Việc nắm rõ bệnh sử của gia đình là điều cần thiết nên đừng ngại ngần mà hãy gọi điện thoại cho cha mẹ, anh chị em ruột hoặc họ hàng gần để tìm hiểu. Nếu họ tỏ ra nghi hoặc và bạn cũng không muốn cho mọi người biết lý do cần tìm hiểu thông tin thì chỉ cần cho họ biết rằng bạn mới tìm được bác sĩ mới và cần có thông tin về gia đình.
Điều quan trọng nhất cần phải đề cập đến ngay là có ai trong gia đình có những bệnh về di truyền hoặc rối loạn nhiễm sắc thể (Ví dụ: bệnh Down), bệnh thiếu máu tế bào lưỡi liềm, xơ hoá u nang, máu không đông... Bạn cũng cần hỏi han xem có người thân nào mắc bệnh chậm phát triển trí tuệ hoặc các bệnh chậm phát triển khác, bệnh hoặc dị tật bẩm sinh như bệnh tim hay khuyết tật ở ống thần kinh.
Tham vấn ý kiến của bác sĩ nếu trong gia đình có người thân bị bệnh di truyền (như máu không đông, thiếu máu hồng cầu hình lưỡi liềm), hay bị rối loạn nhiễm sắc thể (bệnh down), chậm phát triển trí tuệ (hay các bệnh chậm phát triển khác), mắc các dị tật bẩm sinh hay khuyết tật ống thần kinh.
Kiểm tra sức khỏe toàn diện
- Xét nghiệm: Hai vợ chồng bạn nên thu xếp đi kiểm tra sức khỏe toàn diện. Bác sỹ sẽ cho các bạn làm một số xét nghiệm sau:
• Xét nghiệm công thức máu: Xem bạn có bị mắc các bệnh về máu như: thiếu máu, bất thường tế bào máu... cũng như cho bạn biết nhóm máu của mình.
• Xét nghiệm hóa sinh máu: Xem bạn có bị mắc bệnh tiểu đường, đánh giá chức năng gan, thận cũng như phát hiện các bất thường khác nếu có.
• Xét nghiệm nước tiểu: Tìm các yếu tố bất thường trong nước tiểu như: hồng cầu, bạch cầu, protein, glucose, vi khuẩn...
• Siêu âm ổ bụng: Đánh giá về hình thái học và phát hiện các bất thường các tạng trong ổ bụng như: gan, lách, tụy, thận, tử cung, buồng trứng.
• Điện tâm đồ: Phát hiện các bệnh về tim như: rối loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim...
• Xét nghiệm một số bệnh lây truyền qua đường máu: như Viêm gan B, HIV...
Bạn có thể được thực hiện một số xét nghiệm tìm ra các nguyên nhân đã được xác định gây hại cho thai nhi. Một số thực hiện trước khi mang thai, một số thực hiện trong lúc mang thai. Dưới đây giới thiệu một số xét nghiệm trước khi mang thai:
Đối với bệnh Sởi: nếu Bạn không biết đã bị sởi bao giờ hay chưa hoặc Bạn đã tiêm chủng sởi hay chưa thì xét nghiệm máu có thể trả lời giúp Bạn. Nhiễm sởi trong lúc mang thai rất nguy hiểm cho thai nhi. Bạn cần chủng ngừa sởi trước khi mang thai.
Đối với các bệnh lây lan qua đường sinh dục: như lậu, giang mai, chlamydia và AIDS gây hại cho Bạn và cả thai nhi. Cần chẩn đoán & điều trị những bệnh này trước khi mang thai.
Với các bệnh lý khác: BS sẽ thăm khám & phát hiện những yếu tố nguy cơ có thể gây hại cho Bạn và bé. Tùy vào nhận định của BS, Bạn sẽ được thực hiện một vài xét nghiệm khác như tìm viêm gan siêu vi, thiếu máu hay suy dinh dưỡng.
- Khám phụ khoa: Khi tiến hành kiểm tra tổng quan, bạn có thể đề nghị được khám phụ khoa để phát hiện các yếu tố nguy cơ có thể ảnh hưởng đến việc mang thai như: Viêm nhiễm đường sinh dục, polyp cổ tử cung... cũng như kiểm tra về khả năng thụ thai của mình. Những xét nghiệm cần thiết sẽ giúp bạn xác định rõ được những nguy cơ mà bạn hay baby có thể gặp phải trong quá trình thai nghén. Những kiến thức này sẽ giúp bạn đưa ra quyết định là có cần phải có bác sĩ riêng trong quá trình mang bầu, liệu bạn có cần sự chăm sóc đặc biệt trong giai đoạn quan trọng này không…
- Các bệnh mãn tính/ di truyền: Tiểu đường, cao huyết áp hay các bất thường ở hệ tuần hoàn (như suy tim, bệnh tim bẩm sinh, ...) cần được điều trị tích cực trước khi mang thai & theo dõi sát sao trong suốt thai kỳ. Phải đảm bảo được rằng các bệnh này đã được kiểm soát trước khi mang thai.
Một số gen bất thường lưu hành trong gia tộc có thể tiếp tục truyền lại cho bé. U sợi, thiếu máu tế bào hình liềm đã được xác định do di truyền. Do đó cần trao đổi với BS để được tầm soát các bệnh lý di truyền này.
- Các bệnh về răng: Hãy khám răng và trám lại tất cả những răng sâu trước khi bạn muốn mang bầu. Rất nhiều bà mẹ vì không coi trọng mà bỏ qua bước khám này. Trên thực tế, phụ nữ trong quá trình mang thai và sau khi sinh rất dễ mắc các bệnh răng miệng do phải ăn số lượng nhiều, ăn nhiều bữa. Thao tác đơn giản là lấy cao răng sẽ giúp các bạn hạn chế được nguy cơ mắc các bệnh: viêm lợi, viêm quanh cuống, abces răng... vì nếu mắc các bệnh này trong thời kỳ mang thai hay thời kỳ cho con bú sẽ gây khó khăn cho việc điều trị. Nếu bạn bị các bệnh về nha chu thì cũng cần phải được điều trị dứt điểm trước khi mang bầu. Những bệnh về nha chu thường xuất hiện và trở nên trầm trọng trong quá trình thai nghén sẽ làm tăng nguy cơ bị preeclampsia (bệnh tăng huyết áp đột ngột ở nữ).
- Các bệnh về da: Nhiều bà mẹ xem thường và không điều trị bệnh da, đặc biệt những bệnh da có sẵn trước khi mang thai. Tuy nhiên, bệnh da có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và sinh mạng của mẹ và con.
Bệnh da do nhiễm bị ảnh hưởng tương đối nhiều bởi trình độ nhận thức và điều kiện kinh tế, cụ thể như: phụ nữ càng trẻ tuổi, mang thai con so trong tam cá nguyệt đầu càng dễ mắc mụn trứng cá. Trong khi đó, thai phụ lao động chân tay, có trình độ văn hóa thấp, sanh nhiều lần dễ bị các bệnh lang ben, nấm móng, ghẻ ngứa. Thai phụ càng lớn tuổi, sanh con rạ càng dễ bệnh xạm da. Còn sẩn ngứa thai kỳ gặp nhiều nhất ở lứa tuổi 30 - 34, có tỉ lệ tăng dần theo tuổi, trình độ văn hóa và thời gian mang thai. Bệnh chàm thể tạng gặp nhiều nhất ở lứa tuổi 20 - 24.
Tuy không gây ảnh hưởng nặng nề đến thai kỳ nhưng những bệnh da trong thai kỳ vẫn có ảnh hưởng đến thẩm mỹ, sức khỏe của mẹ và con nên theo lời khuyên của các bác sĩ chuyên khoa, phụ nữ đang trong độ tuổi sinh đẻ phải chú trọng đến chăm sóc sức khoẻ ban đầu, cải thiện môi trường sống, giữ gìn vệ sinh nhằm giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh da do nhiễm. Phụ nữ càng phải ý thức và tự chăm sóc da từ chế độ ăn uống thích hợp cho sức khỏe; cho đến thận trọng trong việc dùng thuốc và mỹ phẩm; giữ vệ sinh và bảo vệ da khỏi các tác nhân gây bệnh như bụi bặm, vi trùng, ánh nắng... Đặc biệt, ánh nắng mặt trời là yếu tố thúc đẩy gây xạm da rõ rệt nhất, nhất là trên phụ nữ Việt Nam do nước ta thuộc vùng nhiệt đới.
Điều quan trọng hơn nữa, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cần phải đi khám chuyên khoa và chữa triệt để những bệnh da nếu có trước khi có thai. Trong thai kỳ, nếu xuất hiện những biểu hiện bất thường trên da thì nên báo cho bác sĩ đang theo dõi thai biết.
- Người đàn ông cũng cần khám tổng quát để có thể phát hiện kịp thời bệnh lý nếu có. Đặc biệt, các ông chồng cũng cần phải có sự hướng dẫn của bác sĩ trong trường hợp đang bị bệnh mãn tính, hay đang dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Vì một số loại thuốc ảnh hưởng đến số lượng, chất lượng tinh trùng (như thuốc trị cao huyết áp, thấp khớp, kháng sinh, động kinh).
Nên đi bác sĩ kiểm tra sức khoẻ toàn diện đặc biệt là khi bạn bị bệnh mãn tính hoặc đang dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Những loại thuốc như thuốc chữa cao huyết áp, một số loại kháng sinh, thuốc dùng trong điều trị các bệnh thấp khớp, nhiễm nấm, viêm loét ruột kết, động kinh…đều có ảnh hưởng đến số lượng cũng như chất lượng của tinh trùng và có khả năng gây nên chứng vô sinh ở nam giới.
Trong hầu hết các trường hợp thì tác dụng của thuốc không còn nữa khi bạn ngừng thuốc. Nên tư vấn bác sĩ xem bạn có thể đổi loại thuốc sao cho bệnh không tái phát mà vẫn thực hiện được kế hoạch có con của mình. Và luôn nhớ rằng các loại thuốc từ thảo mộc, thuốc bổ sung như steroid đồng hoá cũng có thể gây hại cho tinh trùng.
Vì vậy, phải tham khảo ý kiến của bác sĩ về các loại thuốc bạn đang sử dụng dù là thuốc do bác sĩ chỉ định hay thuốc tự mua ở các hiệu thuốc tây. Nếu có nghi ngờ gì về khả năng mình bị mắc các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục thì cũng đề nghị được xét nghiệm và điều trị vì các bệnh này cũng dẫn đến chứng vô sinh.
Không chỉ tham vấn về bệnh, nên cho bác sĩ biết các thông tin bệnh sử của cả gia đình. Nếu người thân trong gia đình bị khiếm khuyết sau khi sinh về mặt di truyền hoặc rối loạn nhiễm sắc thể, chậm phát triển trí tuệ hoặc bất kỳ sự chậm phát triển nào… bạn và vợ nên lắng nghe hướng dẫn của bác sĩ để tìm hiểu nguy cơ và cần phải kiểm tra những gì.
Sau cùng, bạn nên hỏi thăm bác sĩ về những nguy cơ từ môi trường làm việc của mình hoặc bất cứ điều gì bạn quan tâm. Nên tham vấn bác sĩ nếu bạn tiếp xúc với thuốc trừ sâu, diệt cỏ, dung môi hữu cơ; làm trong các ngành công nghiệp nặng.. vì khi làm trong các ngành nghề này, chất lượng và số lượng tinh trùng của bạn có thể bị ảnh hưởng.
